رابطه اعتیاد و شخصیت و گرایش آن به مصرف مواد

اعتیاد حالتی روانی و جسمانی است که در آن فرد عاجز در کنترل عادت مخرب خود است. این افراد بیمار بوده و نیاز به مراقبت دارند. ترک این وابستگی بدون کمک اطرافیان و اراده خود بسیار دشوار و حتی با انجام درمان، کوتاه مدت خواهد بود. در سال های اخیر دانشمندان و متخصصان در تلاش بر بررسی عوامل پیش بینی کننده گرایش به اعتیاد بوده اند که به همین موجب به نتایجی در زمینه رابطه اعتیاد و شخصیت نیز دست یافته اند.

شخصیت در واقع الگوی معینی از فکر، هیجان و رفتار ما در برخورد با محرک های محیطی است. هر شخص به طور خاصی به تعامل با دنیای پیرامون خود می پردازد و نحوه بروز احساسات و انجام امور هر شخص مختص به خود است.

اگر بگوییم که به تعداد افراد روی کره زمین، دنیا و جهان وجود دارد، اشتباه نگفته ایم. زیرا هر فرد دنیا را از دریچه نظام فکری و باورهای ذهنی خود می بیند.

هر شخصیتی علایق و گرایش های ویژه خود را دارد و افراد را در مسیرهای مختلفی قرار می دهد. یکی از این راه ها گرایش به مصرف مواد مخدر است که روز به روز در حال افزایش می باشد.

در این مقاله قصد بررسی رابطه بین اعتیاد و شخصیت و سایر ویژگی های شخصیتی موثر در گرایش به مصرف را خواهیم داشت تا ببینیم چه افرادی بیشتر در معرض گرایش قرار دارند. در صورت وجود هرگونه مشکل و سوال  می توانید با مشاورین راز ماندگار در ارتباط باشید.

 

سبب شناسی اعتیاد

آیا برایتان سوال نشده است که دلیل گرایش فرد به مواد مخدر و مصرف آن چیست؟

آیا این گرایش بدون دلیل بوده و خود به خود اتفاق افتاده است؟

خیر، بلکه عواملی مهیا کننده این قضیه بوده اند. فرد متخصص و درمانگر اعتیاد هر چه در سبب شناسی اعتیاد با دقت بالا عمل نمایند، در فرآیند درمان موفقیت بیشتری به دست خواهند آورد.

در سبب شناسی منشا و دلیل گرایش بایستی ریشه یابی شده و با توجه به آن و مشکلات موجود، مراحل درمانی مناسب در نظر گرفته شود.

رابطه اعتیاد و شخصیت چیست؟

همانطور که در رابطه اعتیاد و شخصیت، اکثریت مبتلایان به دلیل شخصیت نامتعادل و ناسالم به اعتیاد گرایش می یابند، در نقطه مقابل اعتیاد نیز می تواند برخی اختلالات روانی و شخصیتی را بر بیمار تحمیل نماید.

یکی از مواردی که خیلی مورد توجه دانشمندان و محققان در تبیین اعتیاد قرار گرفته است، نقش عوامل شخصیتی در گرایش به اعتیاد می باشد. آنان معتقدند که برخی از افراد به علت دارا بودن شخصیت اعتیادگرا (Addictive personality) بیشتر از بقیه مستعد ابتلا هستند.

بررسی ها نشان دهنده این است که برخی شخصیت ها جزء عوامل زمینه ساز و تداوم بخش اعتیاد هستند. و نقش بسزایی در شروع مصرف، ادامه مصرف، درمان و تداوم درمان دارند.

در ادامه برخی ویژگی های شخصیتی موثر در گرایش به اعتیاد مورد بررسی قرار گرفته اند.

هیجان خواهی

یکی از ویژگی هایی که نقش آن در رابطه اعتیاد و شخصیت مورد بررسی قرار گرفته، هیجان خواهی است. مفهوم هیجان خواهی توسط زاکرمن در سال 1964 مطرح شده و معتقد است افراد هیجان خواه، به دنبال هیجان، تنوع و تجربه های جدید هستند. این گروه از افراد از خطرات هراسی ندارند و از آن استقبال می کنند.

در تحقیقاتی که توسط زاکرمن در زمینه رابطه اعتیاد و هیجان خواهی انجام شد این نتیجه به دست آمد که 74% از دانشجویان با هیجان خواهی بالا، حداقل یک مواد مخدر را مصرف کرده اند.

در حالی که همین نتیجه در دانشجویان با هیجان خواهی کم، 23% است. و هیجان خواهی با مصرف موادهایی مانند حشیش، آمفتامین ها، ال اس دی و ماری جوانا ارتباط بالایی دارد.

در تحقیقی در میان نوجوانان تهرانی صورت گرفت ویژگی های شخصیتی مثل مسئولیت پذیری پایین، تکانه ای بودن، خود کنترلی ضعیف و هیجان خواهی با شروع مصرف مواد مخدر ارتباط داشتند.

خود پنداره (Self Concept)

از دیگر ویژگی های که در رابطه اعتیاد و شخصیت مورد تحلیل قرار گرفته، خود پنداره(Self Concept) است. خود پنداره به معنی دید و برداشت شخص از خود می باشد و رابطه مستقیمی با عزت نفس دارد.

افرادی که نقاط قوت و ضعف خود را شناخته و آن‌ها را قبول می کنند، از عزت نفس بالایی برخوردار هستند. در واقع به خودشان با تمامی نکات مثبت و منفی احترام گذاشته و خودشان را دوست دارند.

این گروه کمتر در معرض فشارهای روانی هستند و از طریق روش های سالم و هنجار به حل مشکلات زندگی می پردازند.

در مقابل این گروه افرادی قرار دارند که عزت نفس پایینی دارند و به علت توجه و تمرکز زیاد بر روی نقاط ضعف خود، احترام و عشقی برای خود قائل نیستند. تفکرات منفی و ناسالم زیادی نسبت به خود داشته و خود را سرزنش می نمایند. این گروه در معرض اضطراب و فشارهای روانی زیادی قرار دارند.

افرادی که عزت نفس‌شان پایین است آستانه تحمل و توانایی نه گفتن پایینی دارند. به طور ناسالمی به حل مسائل پرداخته و گرایش به اعتیاد در این گروه بیشتر از گروه اول است.

افراد با خودپنداره ضعیف، اعتیاد را مرهمی بر درد خویش می دانند و به دلیل احساس زود گذر خوبی که موجب فراموشی شرایطشان می شود، به مصرف مواد مخدر و اعتیاد سوق پیدا می کنند. در حالی که اعتیاد فقط عمق مشکلات را زیادتر می نماید.

نیاز است این گروه از افراد بجای گرایش به مصرف، به روانشناس و مشاور متخصص مراجعه کرده و نسبت به روان درمانی اقدام کنند.

نکته: یکی از دلایل عزت نفس پایین، ارزیابی و بازخوردهای منفی اطرافیان است. این برخوردها موجب کاهش تمایل حضور در جمع دوستان و فامیل شده و فرد انزوا و تنهایی را به دیگران ترجیح می دهد. احتمال پر کردن این تنهایی با مواد مخدر زیاد است.

نکته: افراد در ناراحتی و تنهایی، آسیب پذیرترین شرایط را دارند. نسبت به روابط اجتماعی و ارتباطات خود با افراد غریبه در این برهه مراقب و حساس باشید.

سرسختی

یکی از ویژگی های شخصیتی که در گرایش به مصرف مواد مخدر نقش دارد، سرسختی (Hardiness) است. این ویژگی آستانه تحمل و نحوه برخورد با شرایط را تعیین می کند. طبق نظر متخصصان افراد سرسخت در برابر فشارهای روانی و مشکلات زندگی رفتار سالمی از خود نشان می دهند و آن را جزءی از زندگی می دانند.

سرسختی شامل سه مولفه کنترل، تعهد و چالش است. افرادی که از سرسختی پایینی برخوردار هستند در مواجهه با مشکلات زندگی به جای ایستادگی و تحمل، رفتار مقابله ای اجتنابی مثل انکار از خود بروز می دهند.

افراد با سرسختی پایین در بیان مشکلات اغراق زیادی دارند و آن را تهدیدی برای زندگی می دانند. در برخورد با مشکلات احساس عجز کرده و کنترل خود را به دست آن می دهند.

در نهایت برای ایجاد آرامش و فراموشی لحظه ای، گرایش به مصرف مواد مخدر پیدا می کنند. طبق تحقیقات انجام شده بر روی دو گروه افراد مبتلا به اعتیاد و سالم، مولفه های سرسختی در افراد مبتلا حضور کم رنگ تری داشتند در صورتی که افراد سالم درصد بالایی از مولفه ها را دارا بودند و رویدادهای زندگی را طبیعی قلمداد می کردند.

هوش هیجانی (Emotional Intelligence)

مفهومی دیگر که در گرایش به مصرف موثر است، هوش هیجانی یا Emotional Intelligence می باشد. هوش هیجانی مهارت ها، استعدادها و توانایی غیرشناختی است که توان فرد را در مقابل فشارهای روانی افزایش می دهد. هوش هیجانی همچنین به معنی شناخت و مدیریت خود و روابط با دنای پیرامون می باشد.

افراد با هوش هیجانی بالا در تنطیم هیجانات خود موفق عمل می کنند. تحقیقات گرایش به مصرف مواد مخدر نشان می دهد افرادی که رشد عاطفی ناکافی داشته و هیجانات منفی را تجربه کرده باشند از احتمال گرایش زیادی برخوردارند.

طبق تحقیقاتی که در مناطق شمالی ایران انجام شد مشخص شد افراد با هوش هیجانی بالا علاوه بر درک درست از اتفاقات و واقعیت، میزان همدردی بیشتری نیز دارا هستند.

طرحواره ها

این واژه اولین بار توسط ژان پیاژه عنوان گردید. هر فردی چارچوبی در ذهن خود دارد که اتفاقات و رویدادهای جهان را طبق آن برداشت و تفسیر می نماید. طرحواره ها سازمان دهنده اطلاعات دریافتی از محیط هستند.

حال در صورت داشتن چارچوب ذهنی نامناسب، این اطلاعات می توانند به صورت تفسیرهای نادرست و غیر واقعی نمود یابند.

طرحواره ها در دوران کودکی شکل می گیرند و انواع مختلفی دارند که در رابطه با گرایش به مصرف مواد مخدر طرحواره های اشاره شده ذیل دارای ارتباط هستند.

• طرحواره رها شدگی
• طرحواره انزوای اجتماعی
• طرحواره بی اعتمادی
• طرحواره محرومیت هیجانی
• طرحواره شکست
• طرحواره آسیب پذیری

به عنوان مثال در طرحواره رها شدگی یا طرد فرد در ذهن خود درگیر افکاری مثل از دست دادن عزیزان است. برخی مواقع خود وی متوجه این روابط نیست زیرا ناخودآگاه می باشد. و خود به خود از دیگران فاصله می گیرد چون ترس از دست دادن اطرافیان مانع ارتباط می گردد.

در این موارد فرد یا به انزوا کشیده می شود یا در روابط سعی بر کنترل فرد برای جلوگیری از رفتن دارد(در صورتی که درست نیست).

فرد مستعد دارای این طرحواره برای پر کردن جای خالی دیگران گرایش به مصرف پیدا می کند و به انواع مواد مخدر می پردازد. زمانی که فرد به طور کاذب و زودگذر آرامش می یابد در پشت ماجرا این احساس در حال عمیق شدن است.

نکته: لازم به یادآوری است که ویژگی های شخصیتی ذکر شده تنها علت گرایش به مصرف افراد نمی باشد. و نباید هر فردی با داشتن یکی از این ویژگی های شخصیتی را در محدوده اعتیاد قرار دهیم. در گرایش افراد به مصرف مواد مخدر عوامل فردی، خانوادگی، اجتماعی، اقتصادی و  شغلی هم دخیل هستند.

نقش کیفیت خواب در گرایش به مصرف مواد مخدر چیست؟

در رابطه با چرخه خواب و بیداری در ایران تحقیقات بسیار کمی انجام شده است ولی طبق تحقیقات انجام شده در دانشگاه لیدز مشخص شد که افراد با تیپ شخصیتی عصرگرا(افرادی که شب ها بیدار و کار خود را انجام داده و در روز می خوابند و معمولا در طول روز خواب آلودند) به نسبت تیپ بامدادگرا(افرادی که در طول روز به کار پرداخته و شب ها می خوابند) میزان الکل و نیکوتین بیشتری مصرف می نمایند.

نتایج این تحقیق نشان دهنده رابطه منفی کیفیت خواب و گرایش به مصرف است. بنابه تحقیقی که در دانشگاه شهید چمران اهواز به انجام رسید، مشخص شد که تیپ شخصیتی بامدادگرا با مصرف مواد مخدر رابطه منفی دارد.

افراد تیپ شخصیتی عصرگرا برای جلوگیری از خواب آلودگی و کنترل خود به مصرف الکل، کافئین و مواد مخدر روی می آورند.

خواب نامناسب می تواند فرد را در معرض انواع اختلالات از قبیل افسردگی، اضطراب و خوردن قرار دهد. افزون بر آن خواب ناکافی موجب توهم فرد و قطع ارتباط وی با واقعیت می گردد.

سایر ویژگی های زمینه ساز اعتیاد

• تجربه جویی
• ناکامی
• زیاده خواهی
• نافرمانی
• مشکلات جنسی
• در دسترس بودن مواد
• بدبینی
• ترس از شکست
• بیش فعالی
• بیکاری
• باور نادرست نسبت به مواد مخدر
• مهارت اجتماعی ضعیف
• جامعه ستیزی

در این مقاله به بررسی علت سبب شناسی و رابطه بین اعتیاد و شخصیت و سایر ویژگی های شخصیتی موثر در گرایش به مصرف  پرداختیم.

در صورت وجود هرگونه نیاز به راهنمایی می توانید جهت مشاوره رایگان با مشاورین راز ماندگار در ارتباط باشید.