آگاهی، اولین گام به‌سوی سلامت روان است
در دنیای پرتنش امروز، سلامت روان به اندازه سلامت جسم اهمیت دارد؛ اما برخلاف بیماری‌های جسمی، بسیاری از اختلالات روانی پنهان می‌مانند، نادیده گرفته می‌شوند یا دیر تشخیص داده می‌شوند و توجهی به آنها نمی شود و با توجه دیر هنگام به این موضوع باعث سخت شدن روند درمانی و آسیب پذیری بیشتر میشویم.
شناخت نشانه‌ها و‌علائم اختلالات روانی شایع، به ما کمک می‌کند تا زودتر اقدام کنیم، خود یا عزیزان‌مان را بهتر درک کنیم و برای بهبود کیفیت زندگی، از کمک تخصصی از روانشناس استفاده کنیم.
اختلال روانی چیست؟
اختلال روانی به مجموعه‌ای از نشانه‌های ذهنی، احساسی یا رفتاری در فرد گفته می‌شود که عملکرد طبیعی فرد در زندگی روزمره، روابط اجتماعی و‌خانوادگی یا شغلی را بصورت کاملا محسوس مختل می‌کند.
این اختلالات می‌توانند خفیف، متوسط یا شدید باشند. همان‌طور که تب می‌تواند نشانه‌ای از یک بیماری جسمی باشد، اضطراب بیش‌ازحد، غم دائمی یا رفتارهای غیرعادی هم می‌توانند نشانه‌ای از یک اختلال روانی باشند که به موقع متوجه شدن و پیگیری درمانی کمک شایانی به ریشه کن کردن بیماری دارد، گاهی درمان نکردن باعث ایجاد مشکلات در اطرافیان خواهد شد که فرد به هیچ عنوان متوجه آسیب های اطرافیانش نیست.
چرا شناسایی اختلالات روانی مهم است؟
- چون هرچه زودتر درمان آغاز شود، نتیجه بهتر و کوتاه مدت است.
- بسیاری از اختلالات روانی با درمان در زمان مناسب قابل کنترل یا بهبودی کامل هستند.
- ناآگاهی باعث قضاوت نادرست، شرم و انکار می‌شود و افراد نگران مراجعه به متخصص روانشناس هستند و ترس از قضاوت اطرافیان دارند.
- افراد مبتلا اگر بدون تشخیص باقی بمانند، ممکن است روابط، کار، یا حتی جان خود را از دست بدهند و صدمات جبران ناپذیری را به خود، اطرافیان و جامعه بزنند.
مهم‌ترین اختلالات روانی شایع
1. افسردگی (Depression)
نشانه‌ها:
- احساس غم، پوچی یا ناامیدی به‌مدت طولانی (بیش از دو هفته)
- کاهش علاقه به فعالیت‌هایی که قبلاً لذت‌بخش بوده‌اند
- اختلال در خواب (بی‌خوابی یا خواب زیاد)
- تغییر در اشتها و وزن
- خستگی مداوم و بی دلیل
- احساس بی‌ارزشی یا گناه و حس ناکافی بودن
- افکار مرگ یا خودکشی
نکته:
افسردگی فقط «غمگین بودن و گریه کردن و ناراحتی نیست؛ یک بیماری واقعی و درمان‌پذیر است.
2. اضطراب (Anxiety Disorders)
اضطراب طبیعی است، اما وقتی بیش‌ازحد یا بی‌دلیل باشد، به اختلال تبدیل می‌شود که تمام ابعاد زندگی و روزمره فرد را تحت تاثیر قرار می دهد.
انواع شایع:
- اضطراب فراگیر (GAD): نگرانی مداوم و کنترل‌نشده درباره مسائل روزمره و کار
- اختلال هراس (Panic Attack): حملات ناگهانی اضطراب شدید همراه با تپش قلب، لرز، تعریق و ترس از مرگ و نبض بالا
- فوبیا (Phobia): ترس شدید و غیرمنطقی و غیر طبیعی ازفرد، موقعیت یا شیء
- اختلال وسواس-اجبار (OCD): افکار مزاحم و تکراری و نشخوار فکری مداوم (وسواس) همراه با اعمال اجباری (مثل شستن دست‌ها مکرراً)
نشانه‌های عمومی:
- بی‌قراری، تحریک‌پذیری
- تنش عضلانی
- مشکلات تمرکز
- اختلال در خواب
- چک کردن مداوم
- رفتارهای پارانوئیدی
- اختلال عملکرد در اندام های بدن
- پرسیدن مکرر سوالات عیر منطقی
3. اختلال دوقطبی (Bipolar Disorder)
اختلالی است که فرد بین دو حالت شدید «افسردگی» و «شیدایی» نوسان می‌کند.
فاز شیدایی (مانیا):
- انرژی زیاد، پرحرفی، افکار سریع
- حرکات زیاد در اندام بدن و بی قراری در رفتار
- اعتماد به نفس بیش‌ازحد و رفتارهای خودشیفتگی
- ولخرجی، رفتارهای پرخطر و ریسک پذیری بالا
- کم‌خوابی بدون احساس خستگی
فاز افسردگی:
همانند افسردگی شدید با بی‌انگیزگی، غم و افکار منفی و نشخوارهای فکری همراه است
4. اسکیزوفرنی (Schizophrenia)
اختلالی شدید که واقعیت‌سنجی فرد را مختل می‌کند.
علائم:
- توهم: شنیدن صدا یا دیدن چیزهایی که وجود ندارند و دیگران نمیبینند و‌نمی شنوند
- هذیان: باورهای نادرست و بیان حرف های بی منطق و غیر اصولی
- افکار آشفته: سخن گفتن نامفهوم یا غیرمنطقی
- کناره‌گیری اجتماعی، بی‌تفاوتی، کاهش انگیزه و از بین رفتن اعتماد به نفس
نکته:
اسکیزوفرنی نوعی «جنون» نیست؛ قابل کنترل است و مبتلایان با دارو و حمایت و کمک از روانشناس می‌توانند زندگی طبیعی داشته باشند.
5. اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
بعد از تجربه یک رویداد آسیب‌زا (مثل تصادف، تجاوز، زلزله یا جنگ) ممکن است فرد دچار PTSD شود.
نشانه‌ها:
- کابوس و فلش‌بک از حادثه
- مرور بیش از حد اتفاق پیش افتاده
- ترس های بی دلیل و مداوم
- اجتناب از یادآوری
- در موقعیت های جدید قرار نگرفتن و فرار از تعاملات اجتماعی
- اضطراب شدید، گوش‌به‌زنگ بودن
- احساس بی‌حسی یا گسست از واقعیت
- نگرانی و دلهره های بی دلیل
- احساس پریشانی و افسردگی و پوچی
6. اختلالات خوردن (Eating Disorders)
این اختلالات بیشتر در نوجوانان و جوانان (به‌ویژه دختران) دیده می‌شود.
شایع‌ترین آنها:
- بی‌اشتهایی عصبی (Anorexia): ترس از چاقی، غذا نخوردن شدید
- پرخوری عصبی (Bulimia): پرخوری شدید و سپس جبران با استفراغ عمدی یا ورزش زیاد و افراطی
- اختلال پرخوری (Binge Eating): خوردن زیاد بدون کنترل، بدون رفتاربرای جبران
7. اختلالات شخصیتی (Personality Disorders)
این اختلالات شخصیتی بر نحوه ارتباط فرد با دیگران و تفسیر او از جهان اثر می‌گذارد.
انواع شایع:
- مرزی (Borderline): نوسانات شدید خلق، ترس از رها شدن، رفتارهای تکانشی، افکار خودکشی، تغییر رفتار با اطرافیان به صورت مکرر، نشخوارهای فکری و تمایل به فکر کردن راجع به افکار منفی
- ضداجتماعی: بی‌احساسی نسبت به دیگران، قانون‌گریزی، رفتار های پر ریسک
- وسواسی-جبری شخصیت: کمال‌گرایی، سخت‌گیری بیش‌ازحد به خود و دیگران
- توجه طلبی
- ترس از رهه شدن و طرد شدن
- ترس از قضاوت شدن
- رفتارهای بدبینانه
چه زمانی باید نگران شویم؟
اگر این علائم را در خود یا عزیزان‌تان دیدید و:
- بیش از دو هفته ادامه داشته باشد و باعث اختلال در عملکرد روزانه شود
- باعث اختلال در کار، تحصیل یا روابط شود
- رو به وخامت برود
- شامل افکار آسیب به خود یا دیگران بشود
باید حتماً با روانشناس ارتباط بگیرید و به دنبال راهکار درمانی برای کنترل و بهبود اوضاع شوید
آیا این اختلالات قابل درمان هستند؟
بله. خوشبختانه بیشتر اختلالات روانی قابل درمان یا قابل کنترل هستند؛ مخصوصاً اگر در مراحل اولیه شناسایی شوند. درمان شامل:
- روان‌درمانی و روانشناسی (گفت‌وگو درمانی و تکنیک درمانی)
- دارو درمانی
- آموزش مهارت‌های زندگی و مدیریت استرس
- مشاوره توسعه فردی
- تغییر سبک زندگی (ورزش، خواب، تغذیه)
باورهای غلط درباره اختلالات روانی
❌ فقط آدم‌های ضعیف دچار اختلال روانی می‌شن
✅ کاملاً اشتباه! همان‌طور که همه ممکن است دچار سرماخوردگی شوند، هر کسی هم ممکن است دچار اضطراب یا افسردگی شود.
❌ داروهای روانپزشکی اعتیادآورند
✅ بسیاری از داروها با نظارت پزشک بی‌خطرند و اعتیادآور نیستند.
❌ مراجعه به روانشناس یعنی دیوانگی
✅ برعکس، کسی که برای سلامت روان خود اقدام می‌کند، فردی مسئول و آگاه است.
نتیجه‌گیری
اختلالات روانی واقعی هستند، رایج‌اند، اما قابل درمان‌اند. دانستن نشانه‌ها، آگاهی از خطرات و مراجعه زودهنگام به روانشناس، می‌تواند زندگی فرد و خانواده‌اش را نجات دهد.
اگر احساس می‌کنید حال خوبی ندارید، یا یکی از عزیزان‌تان دچار تغییرات نگران‌کننده شده، منتظر نمانید. با یک روانشناس متخصص صحبت کنید و به دنبال راهکار درمانی باشید. کمک گرفتن، نشانه قدرت است نه ضعف.
