بارها برای همه ما پیش آمده است که در محیطی قرار گرفته ایم که احساس کردیم برایمان آشنا بوده و قبلا در آنجا قرار داشته ایم. سعی کرده اید که پاسخ سوال “من این اتفاق را کجا دیدهام؟” را بیابید. واقعیت یا توهم ، کدام صحیح است؟
هر چه برای یافتن پاسخ خود برآیید و به ذهن خود فشار بیاورید، در نهایت به نتیجه ای نرسیده و آن را رها می نمایید. تا اینکه دوباره برایتان اتفاق بیفتد. این پدیده آشنا پنداری نام دارد.
ابهامی در واقعیت یا توهم که ترس و اضطرابی را در شخص ایجاد می نماید. 70% از مردم جهان، حداقل 1 بار در طول زندگی خود این پدیده را تجربه کرده اند.
در این مقاله سعی بر بررسی علمی و معتبر این پدیده را خواهیم داشت. در صورتی که پاسخ سوالات خود را تا خاتمه مقاله نیافتید، می توانید با روانشناسان راز ماندگار در ارتباط باشید.
آشنا پنداری یا دژاوو déjà vu چیست؟
پدیده ای که با آن سر و کار داریم دژاوو (déjà vu) یا آشنا پنداری نام دارد. کلمهای فرانسوی که به معنی”قبلا دیده شده” است و در تعریف این پدیده آمده، فرد احساس می کند شئ یا موقعیت را در گذشته تجربه نموده است. دژاوو یا آشنا پنداری متفاوت از پیش آگاهی (precognition) است زیرا فرد دژاوو را در حین وقوع تجربه می نماید و از قبل آگاهی و اطلاعی از آن ندارد.
برای نخستین بار دانشمند فرانسوی امیلی بویلارک در سال 1867 این کلمه را در نوشته های خود در کتاب آینده دانش روانشناسی آورده بود.
چه کسانی آشنا پنداری را زیاد تجربه می نمایند؟
در میان گروه های مختلف سنی، گروه کودکان بیشترین تجربه دژاوو را دارند. تعداد کثیری از مردم قبل از سن 6 سالگی برای اولین بار پدیده آشنا پنداری را تجربه می کنند. عده ای دیگر نیز اذعان به تجربه دژاوو قبلا از 10 سالگی را داشتهاند.
فرضیه های مختلفی در رابطه با این پدیده به وجود آمده اند. و این عقیده را دارند که با زیاد شدن سن، وقوع آن نیز کاهش می یابد. از طرفی بیشترین میزان وقوع این اتفاق در سنین 25-15 سالگی است و دو سوم از مردم جهان با دژاوو آشنا هستند، چون آن را تجربه کرده اند.
دژاوو یا آشنا پنداری در واقع نشانهای از ذهن نرمال و سالم است که توانایی شناسایی موارد آشنایی را که درست نیستند را دارد. ممکن است دلیل کاهش میزان وقوع آن با افزایش سن این باشد که، ذهن در توانایی شناسایی هشدارهای آشنای نادرست دچار اشکالی می گردد. و در واقع آن ها را باور می کند.
دلایل وقوع آشنا پنداری یا دژاوو چیست؟
همانطور که ذکر شد فرضیه های زیادی در رابطه با دژاوو (déjà vu) مطرح شده است. در حدود 2 قرن است که فلاسفه و دانشمندان در تلاش هستند تا علت آن را بیابند. در ادامه به بررسی برخی از تئوری های منتشر شده خواهیم پرداخت.
-
تفسیر حافظه
در این فرضیه اشاره می شود که شما شرایط یا چیزی خیلی شبیه به آن را قبلا تجربه نمودهاید ولی نمی توانید آن را آگاهانه به خاطر بیاورید، و در عوض ذهن ناخودآگاه شماست که سعی بر یادآوری آن دارد. به همین سبب احساس آشنا پنداری می کنید.
طبق نظریه فروید، تجربه های تکرار شده به دلیل امیال سرکوب شده یا خاطرات استرس زا است که شخص توانایی دسترسی به طور آگاهانه به آن را ندارد. -
آشنایی تک نشانهای
طبق این فرضیه شما دژاوو را زمانی تجربه می نمایید که نشانه ای از موقعیت برای شما آشنا باشد. ولی ممکن است آن نشانه را آگاهانه شناسایی نکرده باشید زیرا در محیطی دیگر است. به عنوان مثال اگر شما فروشنده مغازه محل خود را در خیابان ببینید، مغزتان حتی با عدم وجود سایر نشانهها او را آشنا می پندارد و این احساس را به کل موقعیت تعمیم می دهد.
-
آشنایی گشتالت
تمرکز در این فرضیه بر چگونگی آرایش و نظم اجزا در محیط و چگونگی تجربه دژاوو در رابطه با موقعیتی با ظاهر مشابه است. به عنوان مثال ممکن است شما قبلا تابلو اتاق دوستتان را ندیده باشید، اما شاید از قبل مکانی را دیده اید که، دیواری مشابه اتاق دوستتان با تابلویی در گوشه اتاق داشته است. در این زمان چون نمی توانید اتاق و مکان قبلی را به خاطر بیاورید، آنشا پنداری یا دژاوو رخ می دهد.
این فرضیه که ویژگی قابل آزمایش کردن را دارد، بسیار در تایید این فرضیه کمک کننده است. در آزمایشی که صورت گرفت به شرکت کنندگان به صورت مجازی تصاویری از اتاق هایی نشان داده می شد و از آنان در رابطه با آشنا بودن تصویر سوال پرسیده می شد.
نتیجه این ارزیابی بدین صورت بود، افرادی که اتاق های قبل را به یاد نمی آوردند، تمایل به این داشتند که احساس کنند تصویر فعلی را قبلا دیدهاند و اگر تشابهی بین آن بیابند در حال تجربه دژاوو هستند. که هرچه این شباهت افزایش یابد، شخص میزان زیادی از دژاوو را تجربه می کند.
-
سرعت انتقال عصبی
در این فرضیه مطرح می شود که اطلاعات از راههای مختلف با سرعت متفاوتی در مغز شما به حرکت می پردازند و از بخشی به بخش دیگر انتقال می یابند. که مجموع این اطلاعات و پردازش آنها در درک محیط پیرامون به شما کمک می کند. حال اگر این فرآیند به هر دلیلی مختل شود، مثل کندی یا تسریع در انتقال پیام، مغز شما به طور غلطی محیط را درک می کند.
-
فعالیت خود به خودی مغز
در این فرضیه عنوان می شود که تفاوت فعالیت خود به خودی مغز با چیزی که در محیط تجربه می شود دلیل آشنا پنداری یا دژاوو است. و زمانی که بخشی از حافظه دچار این فعالیت باشد شما احساس کاذب دژاوو را تجربه می کنید.
در همین راستا آزمایشی بین افراد دارای بیماری صرع لوب گیجگاهی و افراد سالم صورت گرفت. نتیجه آزمایش، نشان دهنده تجربه بیشتر دژاوو در افراد بیمار بود. که احتمال تایید این فرضیه را افزایش می دهد.
پاسخ به چرایی آشنا پنداری
قرن ها است که دانشمندان در پی یافتن پاسخی برای این پدیده هستند. اخیرا گروهی از دانشمندان عصب شناسی مدعی حل مسئله دژاوو شده اند. تا قبل از این تصور بر این بود که پدیده به دلیل حافظه کاذبی است که مغز ایجاد می نماید.
اما آکیرا اوکانر از دانشگاه سنت اندرز انگلیس با همکاران خود تحقیقی انجام دادهاند که این تصور را رد کرده است. آن ها موفق شدند احساس دژاوو را در محیط آزمایشگاهی ایجاد کنند تا از غیر قابل پیش بینی و غیر ارادی بودن این پدیده اندکی بکاهند.
در این آزمایش توسط دانشمندان کلمات مرتبط تخت، شب، رویا و بالش برای شرکت کننده خوانده شد. اما کلمه کلیدی که ربط دهنده آنان به هم است یعنی خواب، گفته نشد. پس از گذشت مدتی، از فرد واژگان گفته شده پرسیده شد، شخص شرکت کننده در هنگام بیان کلمات تصور میکرد که واژه خواب هم در میان کلمات گفته شده بوده است. که این همان حافظه کاذب است.
اوکانر و همکارانش برای سنجش دژاوو از افراد سوالی در رابطه با اینکه آیا واژه ای شنیدهاند که با “خ” شروع شده باشد، پرسیدند. که شرکت کنندگان اذعان به نشنیدن همچنین واژه ای کردند. این بدین معنی است که اگر در رابطه با واژه خواب سوالی پرسیده می شد، به یاد می آوردند که نباید چنین کلمه ای را شنیده باشند. اما در عین حال این واژه برایشان آشنا بود. چنین بود که احساس آشنا پنداری در آزمایشات تجربه شد.
طبق تحقیقات اوکانر و همکارانش این نتیجه به دست آمد که، ناحیه پیشگاهی مغز که در تصمیم گیری نقش دارد در دژاوو هم فعال است. طبق نظر اوکانر، این ناحیه خاطرات ما را بررسی می کند و اگر به خطای حافظه ای برخورد نماید هشدار می دهد. یعنی تناقضی بین آنچه که ما واقعا تجربه کرده ایم و آنچه فکر می کنیم تجربه کرده ایم. خلاصه طی پدیده دژاوو، تناقضی در مغز اتفاق می افتد. و مغز می خواهد این تناقض را حل کند.
بنا به این آزمایش، دژاوو نشان می دهد که دستگاه بررسی حافظه شما درست کار می کند و اینکه بعید است رویدادها را اشتباه به یاد بیاورید. این یافته با گفته قبل یعنی کاهش آن با افزایش سن، تطابق دارد. چون دیگر متوجه خطاهای حافظه نمی شوید. چون دستگاه بررسی حافظه رو به زوال می رود.
در این مقاله سعی بر بررسی آخرین تحقیقات در زمینه آشنا پنداری و دژاوو بود. در صورتی که همچنان پاسخ سوالات خود را نیافته اید، می توانید جهت مشاوره روانشناسی با مشاورین راز ماندگار در ارتباط باشید.
بدون دیدگاه